σερβομηχανισμός

Μηχανικό σύστημα, στο οποίο ένα ορισμένο μέγεθος μηχανικής φύσης (μέγεθος εξόδου ή έξοδος) εξαρτιέται, δηλαδή ακολουθεί πιστά τις μεταβολές ενός άλλου μεταβλητού μεγέθους (μέγεθος εισόδου ή είσοδος). Γι’ αυτό το σκοπό ο σ. συγκρίνει την τρέχουσα τιμή της εξόδου με την επιθυμητή τιμή της. Αν υπάρχει ένα σφάλμα, δηλαδή μια διαφορά μεταξύ των δύο τιμών, το σύστημα δρα επί του μεγέθους εξόδου για να μειώσει ή να μηδενίσει το σφάλμα αυτό. Οι σ., μαζί με τα συστήματα ρύθμισης, ανήκουν στη μεγαλύτερη κατηγορία των σερβοσυστημάτων. Ο σ. αποτελείται κανονικά από έναν συγκριτή, ικανό να ανιχνεύσει το σφάλμα, και έναν ενισχυτή, που δίνει ενέργεια στον κινητήρα, τόση όση είναι αναγκαία για την εξάλειψη του σφάλματος. Ο κινητήρας (σερβοκινητήρας) ανταποκρίνεται με την κίνησή του επί των κινητών μερών στα σήματα που του στέλνει ο ενισχυτής, νικώντας την αντίσταση που του αντιτίθεται από τις διατάξεις επί των οποίων δρα (τριβές, αδράνειες κλπ.). Οι σ. μπορούν να διακριθούν σε σ. με διακοπτόμενη δράση (ονομάζονται επίσης «όλα ή τίποτε»), οι οποίοι αντιλαμβάνονται μόνο την ύπαρξη και το πρόσημο του σφάλματος και στους οποίους η απλότητα και η οικονομία κατασκευής υπερισχύουν επί της ακριβείας, και σ. συνεχούς δράσης, οι οποίοι αντιλαμβάνονται όχι μόνο την ύπαρξη και το πρόσημο του σφάλματος αλλά και το μέγεθός του. Οι σ. αυτοί είναι πολύ πιο ακριβείς από τους προηγούμενους. Τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά ενός σ. είναι η ταχύτητα απόκρισης, η ευστάθεια, η ευαισθησία και η ακρίβεια της απόκρισης με τις μεταβολές της εντολής εισόδου. Ένα άλλο κριτήριο κατάταξης των σ. βασίζεται επί του τύπου του σερβοκινητήρα, ο οποίος μπορεί να είναι υδραυλικός, με πεπιεσμένο αέρα, μηχανικός, ηλεκτρικός, μεικτός. Στην αεροναυτική, ο αυτόματος πιλότος είναι ένα παράδειγμα εφαρμογής ενός ή περισσότερων σ., οι οποίοι, σε συνάρτηση ορισμένων χαρακτηριστικών της κίνησης του αεροσκάφους, ασκούν δράσεις επί των οργάνων χειρισμού, τέτοιες ώστε να διατηρούν τις μεταβολές αυτές μέσα σε περιορισμένα όρια. Παραδείγματα εφαρμογής σ. στην αυτοκινητιστική τεχνική είναι το σερβόφρενο και το σερβοτιμόνι. Αυτά συνήθως εφαρμόζονται στα βαρέα οχήματα για την πέδηση και τη στροφή, επειδή απαιτούν σημαντικές δυνάμεις. Ανάλογα με τη δραστηριοποίηση των φρένων, τα σερβόφρενα διαιρούνται σε μηχανικά, με πεπιεσμένο αέρα και με υποπίεση. Τα πρώτα εκμεταλλεύονται για την πέδηση την ορμή του ίδιου του οχήματος· αποτελούνται από ένα περιστρεφόμενο τύμπανο στερεωμένο στον άξονα μετάδοσης της κίνησης και από μια ταινία τριβής, η οποία ωθείται, με ισχύ ανάλογη προς τη δύναμη που εξασκείται από το πεντάλ, του φρένου, επί του τυμπάνου. Έτσι η ταινία κινεί, με το ενδιάμεσο ενός συστήματος μοχλών, τις άρπαγες των φρένων. Τα αερόφρενα χρησιμοποιούν, αντίθετα, την ενέργεια πεπιεσμένου αέρα,η οποία αποθηκεύεται σε δοχεία ή σε δοχεία όπου υπάρχει υποπίεση. Όταν πιεστεί το πεντάλ του φρένου, ανοίγει μια βαλβίδα η οποία θέτει σε επικοινωνία το δοχείο με τους κυλίνδρους που ελέγχουν την πέδηση. Τα σερβοτιμόνια είναι συνήθως του τύπου αέρα με πίεση. Σ’ αυτά, η περιστροφή του πηδάλιου προκαλεί άνοιγμα μιας βαλβίδας τοποθετημένης μεταξύ ενός δοχείου ελαίου υπό πίεση και ενός κυλίνδρου που ελέγχει τον άξονα του πηδάλιου. Κατάλληλες διατάξεις κάνουν ώστε η βαλβίδα να κλείσει μόλις τελειώσει η περιστροφή του πηδάλιου.

* * *

ο, και σερβομηχάνημα, το, Ν

μηχανισμός που πραγματοποιεί αυτόματα και με αυτοέλεγχο ένα ορισμένο πρόγραμμα λειτουργιών (α. «μηχανικός σερβομηχανισμός» β. «ηλεκτρομαγνητικός σερβομηχανισμός» γ. «ηλεκτρονικός σερβομηχανισμός»).

[ΕΤΥΜΟΛ. Νόθο αντιδάνειο σύνθ., πρβλ. γαλλ. servomecanisme < servir «υπηρετώ» + μηχανισμός].